موقعیت، وسعت و حدود جغرافیایی

شهرستان بهبهان با وسعتی معادل 3195 کیلومترمربع در جنوب غربی استان خوزستان قرار دارد. این شهرستان از سه بخش تشکیل شده است:

بخش مرکزی: متشکل از شهر بهبهان و حومه و دهستانهای دودانگه و تشان با وسعت 2086 کیلومترمربع
بخش زیدون به مرکزیت شهر سردشت، مشتمل بر دهستانهای سردشت، درونک با وسعت 990 کیلومترمربع
بخش آغاجاری با وسعت 119 کیلومترمربع
این دشت زیبا از طرف شمال وشمال شرقی به استان کهگیلویه (دهدشت و لیکک)، از جنوب به بخش زیدون، از غرب به آغاجاری و شهرستان امیدیه (جایزان) و از شرق به شهرستان گچساران محدود می‏شود.
ویژگیهای طبیعی
کوهها: در شمال دشت بهبهان رشته کوه خوئیز که بلندترین نقطه آن 1685 متر بر فراز تنگ شیخ و کوه حاتم با ارتفاع بیش از 2100 متر قرار دارد. در جنوب این دشت پازنان و دریزه کوه با حداکثر ارتفاع 600 متر در غرب آل‏کوه و زرد با ارتفاع حداکثر 785 متر و در شرق کوه رمه‏چر (احمد و محمد) با حداکثر ارتفاع 700 متر واقع شده است.
آب‏وهوا: اگر برای خوزستان با توجه به شاخص‏های جوی آن سه نوع آب‏وهوای بیابانی، نیمه‏بیابانی (کوهپایه‏ای) و کوهستانی در نظر بگیریم، بهبهان آب‏وهوای نیمه‏بیابانی یا کوهپایه‏ای دارد. حداکثر مطلق دمای بهبهان بیش از 50 درجه در تیر و مرداد و حداقل آن تا صفر درجه در آذر و دی می‏رسد.
رودها: شاید بتوان رمز موجودیت و حیات شهر بهبهان با دیرینه تاریخی‏اش را در دو شریان طرفین آن یعنی مارون و خیرآباد جستجو کرد.   

وجه تسمیه بهبهان:

در وجه تسمیه بهبهان چند نظریه بیان شده است که مهمترین آنها:
بهو به معنای کوشک و کوشک عبارت است از قصر و عمارت عالی خارج از شهر گویند که در میان باغ و بوستانی قرار گرفته باشد و بهبهون یعنی بهترین کوشک.
بهبهو به فضای باز و جا و مکانی مناسب گفته می‏شود که عشایر و ایلات بخصوص در فصل بهار در آن موقتاً اطراق می‏کنند و چون این مکان از نظر جغرافیایی با تعریف دشت همخوانی دارد لهذا بهو یعنی دشت و بهبهو (بهبهان) یعنی بهترین دشت.
در غرب بهبهان کنونی (کوهپایه‏های زاگرس) جایگاهی وجود دارد که مربوط به بغ بغان یعنی خدای خدایان (عهد باستان) است که با گویش محلی بعبعو گفته می‏شود. این لفظ در اثر تکرار در طول زمان به بهبهو و سپس بهبهون یا بهبهان بیان شده است. (نظریه فوق صادق است.)

 

پیشینه تاریخی بهبهان:

تاریخ بهبهان همواره و همه‏جا با تاریخ ارگان همراه بوده است و اساساً یکی محسوب می‏شود. شهر قدیمی ‏بهبهان(ارجان) بواسطه اشیاء بدست آمده در کشفیات باستان‏شناسی سال 1361 هجری شمسی تاکنون قدیمی‏ترین دوره تاریخی آن معلوم گردیده است که نشان از هزاره دوم پیش از میلاد مسیح دارد. گور مکشوفه کتین هوتران فرزند پادشاه ایلامی‏که در هزاره دوم پیش از میلاد مسیح سلطنت می‏کرده همراه با جام ارجان و حلقه قدرت، شوکت و عظمت فرهنگی و هنری ارجان را به نمایش می‏گذارد و با عرضه اطلاعات گرانبهایی ازتاریخ بهبهان را معلوم می‏دارد که این شهر قدیمی‏ چگونه از نشر فرهنگی بر تارک منطقه می‏درخشیده است.

 

صنایع دستی بهبهان

بهبهان از قدیم‏الایام دارای صنایع دستی متنوعی بوده است که با برچیده شدن راسته بازار تحولات اقتصادی و ظهور مشاغل جدید اکثر آنها از میان رفته‏اند مهمترین آنها عبارت بودند از: مسگری، ورشوسازی، ساخت قلیان، ظروف سفالی، عبابافی، نمدمالی، لحاف‏دوزی، تولید کلاه نمدی، گیوه و ... از این میان تنهاعبابافی، نمدمالی، لحاف‏دوزی و گیوه‏دوزی باقی مانده است.

 

معرفی اماکن تاریخی بهبهان:

دیوار و خندق اطراف شهر، مسجد جامع و راسته بازار، نارین قلعه (تخریب شده)، مقوم (از بین رفته)، آب انبار و برکه‏ها، بقعه بشیر نذیر، عمارت کلاه فرنگی (تخریب شده)، مجموعه ارجان گور مکشوفه کیدین هوتران)، مجموعه بکان (پل، حمام)، پل خیری مح خان (خیرآباد)، قلعه مدرسه (خیرآباد)، آتشکده چهارطاق (خیرآباد)، کتیبه تنگ تکاب، برجهای رضاخانی، خرابه‏های کلگه‏زار، کتیبه تنگ سروک 

 

معرفی اماکن دیدن طبیعی بهبهان:

تنگ تکاب، تنگ بن، تنگ خوئیز، تنگ سروک، دره گرمابه، امامزاده شیرعلی، باغ بهو 

 

معرفی اماکن غیرطبیعی بهبهان:

پارک جنگلی سلمان فارسی (جاده اهواز)، پارک جنگلی ارجان (جاده سیمان-نرگس‏زار)، اردوگاه شهید رجایی (جاده اهواز)، پارک ساحلی خارستان (جاده اهواز)، سد مخزنی مارون 

 

اسامی‏اماکن مذهبی بهبهان :

امامزاده حیدر، امامزاده شاه‏میر عالی حسین، امامزاده شاه‏فضل، بی‏بی خدیجه، بی‏بی زبیده خاتون، بی‏بی‏صالحه‏بیگم، امامزاده ابراهیم، امامزاده شیرعلی، امامزاده ابوذر، سید فقه، آخوند ملاعلی بهبهانی

 

حیات وحش و مناطق طبیعی بهبهان:

شهرستان بهبهان به علت واقع شدن در دشت و مجاورت با ارتفاعات رشته کوه زاگرس و بنادر جنوبی ایران و نیز واقع در گذرگاه چهار استان و برخورداری از رودخانه‏های پرآب مارون و خیرآباد و زهره دارای موقعیت خاص و مناطق ویژه‏ای است.این مناطق تحت نظارت مستمر پرسنل اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بهبهان بوده تا بستر مناسبی جهت حفاظت و ادامه حیات و بالندگی محیط زیست شهرستان بوجود آید. در این مناطق بکر و زیبا گونه‏های مختلف از حیوانات و پرندگان حمایت شده از قبیل کبک، تیهو، دراج، زنبورخوار، کل و بز و ... دیده می‏شود.

 

محیط زیست انسانی ولزوم توجه به آن:

امروزه بعلت وجود صنایع مختلف نفت و گاز در اطراف شهرستان (زیدون و آغاجاری) و دیگر صنایع کوچک و بزرگ در مرکز شهرستان رعایت ضوابط و استانداردهای زیست محیطی از سوی صاحبان صنایع امری اجتناب‏ناپذیر است که در این رابطه نقش نظارتی محیط زیست شهرستان در کاهش میزان آلودگی‏های زیست محیطی بسیار مهم و موثر می‏باشد.

 

منطقه گردشگری تنگ تکاب

این روستا در 20 کیلومتری شمال بهبهان، نواحی اطراف کارخانه سیمان و در نزدیکی سد مارون، در دامنه کوه تنگ تکاب واقع شده است. راه باریک و پرپیچ و خم کوهستانی ما را به این منطقه خوش آب و هوا می‏رساند که به طور کامل بر شهر بهبهان و رودخانه مارون که در پای آن جریان دارد مسلط است. مخصوصاً د ر شب  چشم‏انداز شهر بسیار دیدنی است. باغ‏های انبوهی در دامنه کوه واقع شده‏اند و هرکدام دارای چشمه و استخر می‏باشد. کوهستانی بودن، وجود مناظر زیبای طبیعی و دور بودن از هیاهوی شهر باعث شده است تا در همه فصول سال علاقمندان زیادی جهت تفریح و استراحت به این منطقه بیایند. کوهستانی بودن منطقه به دوستداران کوهنوردی و صخره‏نوردی امکان پرداختن به علاقه خود را می‏دهد. علاوه بر این از قلعه‏هایی به جای مانده که به حسن صباح نسبت داده می‏شوند و آن طور که در کتاب خداوند الموت آمده یکی از معاونان حسن صباح در این قلعه بر منطقه‏های خوزستان و فارس و کهگیلویه نظارت می‏کرده است.

 

منطقه گردشگری خاییز

این روستا در شمال شرقی بهبهان در دامنه کوه خاییز و با فاصله حدود 22 کیلومتری از شهرستان واقع شده است.
روستا دارای تاریخچه طولانی از دوران پادشاهان ساسانی است و آثار آن عبارتند از سنگچینی‏های راه شاهی و همچنین سه آسیاب واقع در دهانه تنگ خاییز که رونق منطقه را تا قرون گذشته یعنی تا دوره‏های اسلامی‏می‏رساند.

 

جاذبه‏های گردشگری روستای خاییز عبارتند از:

امکان انجام فعالیت کوهنوردی، وجود گونه‏های جانوری در محیط کوهستان و وجود چشمه آب خاییز که از تنگ خاییز سرچشمه می‏گیرد. مهمترین عامل جذب گردشگران زیارتگاه امامزاده محمد می‏باشد.
این روستا در طول سال در ماههای اسفند تا اوایل خرداد دارای شرایط آب و هوایی مناسب می‏باشد و سرسبزی منطقه در این اوقات شرایط مناسبی جهت تفریح خانوادگی و دسته جمعی همشهریان فراهم می‏نماید.

 

منطقه گردشگری پشکر

این روستا در شمال بهبهان و در نزدیکی سد مارون در پای یکی از کوههای رشته کوه تنگ تنکاب، میان کوه و دره‏ای به عمق 40 متر که رودخانه خروشان مارون در آن می‏گذرد، قرار دارد. در این روستا، باغ‏هایی از لیمو و نخل و نارنج در دو بخش شرق و غرب وجود دارد. همچنین در فاصله میان روستا و باغ‏های غربی حدود دویست متر تپه‏هایی وجود دارند که در ماههای پرباران سال از چمن و گل پوشیده می‏شوند. خانه‏های روستا گلی و قدیمی‏هستند و بافت قدیمی‏آن پلکانی‏شکل و زیبا و با وجود غیر مسکونی بودن هنوز قابل استفاده هستند.

 

جاذبه‏های گردشگری این روستا عبارتند از:

الف – استعداد گردشگری این روستا بیشتر مربوط به بافت قدیمی‏‏وزیبای منازل آن است که هنوز هم سرپا و قابل استفاده هستند و همچنین نزدیکی آن به رودخانه پر آب مارون است. با این توضیح که می‏توان از این بافت قدیمی‏برای راه اندازی سفره خانه‏های سنتی استفاده شد. راه اندازی چنین سفره خانه‏هایی در پای کوه لطف و صفای خاصی دارد.
ب – ساحل رودخانه  و استفاده از فضای اطراف آن جهت شنا و ماهیگیری
ج- کوهستانی بودن منطقه این امکان را به دوستداران کوه و طبیعت می‏دهد تا به علاقه خود بپردازند.
د – جاده طولانی که بین کوه و دره است جهت پیاده روی و دوچرخه سواری مناسب است.

 

کاوانسرای خیرآباد

بنای کاروانسرا (مدرسه) خیرآباد که با شماره 3840 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده در 25 کیلومتری شرق بهبهان در روستای خیرآباد (قلعه مدرسه) با چهار قرن قدمت در سال 1089 ه.ق همزمان با سلطنت شاه سلیمان صفوی، به دستور حسین علی خان زنگنه (حاکم ایالات بهبهان و کهگیلویه) ساخته شد.
وسعت این بنا که تماماً از آجر پخته و گچ ساخته شده است، در ابتدا 9943 متر مربع بوده و دارای قسمتهای مختلف از جمله مسجد، حجره برای معلمان، آشپزخانه، حمام و بازارچه بود، که هم اکنون تنها بنای اصلی مدرسه (حدود 2500 متر مربع) باقی مانده و آثار بقیه بناها از بین رفته است.
به دلیل اینکه از سال 1135 ه‏‏.ق که علمای اخباری در آن اقامت کردند، از این محل به عنوان برج و بارویی مستحکم جهت مقابله و مباحثه علمی‏با آیت‏الله وحید بهبهانی استفاده می‏کردند. از این زمان به بعد مدرسه خیرآباد به قلعه مدرسه معروف گردید. این بنا نماینگر خصیصه علم دوستی مردم بهبهان است.

 

امامزاده اباذر

بقعه امامزاده اباذر در 40 کیلومتری جنوب بهبهان در بخش زیدون سردشت واقع گردیده است که با توجه به نقاشیها و مشبک‏کاریها و گچبری‏های به کار رفته در آن به کار استادکاران شیرازی به روزگار زند واوایل دوره قاجار شباهت دارد، از معدود بناهای این دوره است که به طور کامل تخریب و بازسازی نشده است.
این بنا که به صورت یک ایوان ساخته شده، در گذشته دو غرفه در طرفین ایوان سرتاسری داشته که دو گوشواره با روکاری آیینه کاری داشت. بر هر طرف ایوان پایه مناره و گلویی مناره با کاشیکاری و نقش یامحمد، یاعلی، یافاطمه، یاحسن و یاحسین باقی مانده است.
ایوان ورودی با گچبری‏ها و طاقچه نماها و کاشی‏های سبز و سیاه و سفید و زرد که کاشیکاری دوره قاجاری است، تزیین شده بود که در چند سال اخیر تخریب و بازسازی شده است. درون بقعه که زیر گنبد شلجمی ‏قرار دارد مقرنس‏کاری و آیینه‏کاری نفیسی از دوره قاجار دارد.  تفریحگاه احداث شده در محوطه امامزاده اباذر شامل فضای سبز ودریاچه می‏باشد که محل مناسبی جهت استراحت   و تفریح زائران محسوب می‏گردد.

 

بافت تاریخی بهبهان

بافت تاریخی شهر بهبهان که قدیمی‏ترین منطقه بهبهان فعلی پس از ارجان است، به شرح زیر می‏باشد:
از شمال به خیابان شریعتی، از جنوب به خیابان گرایمی، از شرق به نحوی و ادامه آن به موازات مسیل آبخروار تا خیابان شریعتی و از غرب به خیابان پیروز منتهی می‏شود. خیابان عدالت و خیابان جوانمردی بصورت دو محور عمود بر هم از وسط این ناحیه عبور می‏نماید که خیابان وانمردی فعلی، سالها قبل به صورت مسیلی از وسط شهر می‏گذشته و حد فاصل بین دوقوم قنوات و بهبهان بوده است. مساحت کلی این منطقه حدود 146 هکتار است.
از دیگر ویژگی‏های این بافت وجود بیش از 84 مسجد، حسینیه و امامزاده در لابلای مکان مسکونی آن است. قدمت بیشتر خانه‏هایی که در بافت واقع شده‏اند به دوره‏های قاجار و پهلوی می‏رسند. از ویژگی‏های معماری این بناها می‏توان به وجود زیرزمین در اثر آنها وجود ایوان با ستونهای مدور، سردرهای قوسی به صورت نیم دایره و آجرکاریهای زیبا در نمای بیشتر آنها اشاره نمود.

 

راسته بازار

این مجموعه که با شماره 3769 در فهرست آثار ملی ثبت گردیده در حال حاضر قدیمی‏ترین بازار شهر می‏باشد که در زمان گذشته مرکزثقل تجاری شهر بهبهان و حومه آن بوده است. این مجموعه که متعلق به دوره قاجار می‏باشد، دارای چندین راسته بوده که حرفه‏های مختلف در راسته‏های مخصوص به خود فعالیت داشتند. در حال حاضر تنها یک راسته از آن باقی مانده که از این قسمت باقی مانده است. برروی دیوار راسته باقی مانده دو کتیبه قرار دارد. مصالح به کار رفته در ساخت ابزار سنگ و گچ است و از ویژگی‏های آن می‏توان به سقف گنبدی حجره‏ها و کاربرد طاق و تویزه در پوشش سقف راسته‏ها اشاره نمود.

مجموعه ارجان (شامل پل، حمام و قدمگاه)

حمام بکان

این حمام متعلق به دوره ساسانی و مرتبط با شهر قدیم ارجان است و در کنار رودخانه مارون در نزدیکی روستای امام رضا واقع شده است. معماری این بنا به صورت چهار ایوانی است که در حال حاضر به علت اینکه کف آن تا ارتفاع زیادی بر اثر ریزش سقفها و سنگهای کناره دره پر شده است، پلان آن کاملاً دیده نمی‏شود، یک قمست مربع شکل مرکزی است که چهارایوان در چهار جهت آن قرار داشته است. ایوانها که در روی چهار ستون قرار داشته‏اند با طاقهای جناقی به هم متصل شده و قسمت مرکزی سقف گنبدی شکل داشته که در حال حاضر ریخته است.

 

پل امام رضا یا پل ارجان:

این پل که در کنار رودخانه مارون در نزدیکی روستای امام رضا (ع) و قدمگاه امام رضا (ع) واقع شده است متعلق به دوره ساسانی می‏باشد. این پل دارای دهانه ای طاق مانند در دست راست رودخانه باقی مانده است و چند پل و سنگفرش بستر زیر پل نیز در حول و حوش بالا و پایین دیده می‏شود. تمامی‏آثار به جامانده ساسانی است و از سنگ و ملاط گچ ساخته شده است. آثار پل کوچک دیگری پائینتر از پل بزرگتر دیده می‏شود.

 

پل سفلائی ارجان:

این پل که در کنار رودخانه مارون واقع شده پهنائی برابر 13 متر داشته است. سمت غربی پل تقریباً سالم مانده ولی سمت شرقی که در معرض جریان آب قرار داشته به شدت آسیب دیده است. قسمتهایی که جریان آب به سوی آنها می‏آید از قسمتهایی که آب از آنها دور می‏شود باریکترند. بر دیوار میانی حفره‏هایی به پهنی 1/1 متر یا 95 سانتیمتر وجود دارد. در سمت غربی، این حفره‏ها بوسیله راههای 10/1 متری به هم مربوط می‏باشند. این پل می‏تواند بر مبنای پل علیائی خیرآباد قابل نوسازی باشد. شیب‏های درازی از جاده تا نزدیک آب وجود دارد و این جاده از روی پلی با یک قوس بزرگ عبور می‏نموده است. آثار این پل را می‏توان در ارتباط با ارجان در نظر گرفت. پس از نابودی این شهر دیگر دلیلی نداشت که از این نگهداری شود. آثار باقیمانده را باید حداکثر به اواخر دوره قبل از صفوی منسوب دانست.

 

قدمگاه امام رضا (ع)

بنای قدمگاه امام رضا (ع) در کناره رود مارون در حدود 10 کیلومتری شمال شرقی بهبهان واقع شده است.
طبق آنچه که در بین مردم سینه به سینه منتقل شده، اینجا محل استراحت امام رضا (ع) در هنگام عزیمت به خراسان بوده است. قدمت بنا به دوره دیالمه می‏رسد که در دوه های بعدی تعمیراتی روی آن صورت گرفته است.
بنا شامل یک حیاط در سمت شمال است که ساختمان اصلی در قسمت جنوبی آن قرار گرفته است. این قسمت شامل یک بنای چهارگوش به ابعاد 15 متر در 17 متر می‏باشد که 6 ستون قطور آن را به صورت یک تالار ستوندار درآورده است. ستونها در دو ردیف موازی قرار گرفته‏اند. دو ردیف آن که شامل چهار ستون است و در غرب قرار گرفته‏اند به ابعاد 90/2 متر در 45/1 متر و دو ستون بعدی 60/1 متر در 30/1 متر می‏باشند.
بنا در گذشته و حال کاربری مذهبی داشته و محل زیارت اهالی اطراف می‏باشد. در صورتی که تحت حمایت میراث فرهنگی قرار گرفته و مورد مرمت قرار گیرد با توجه به قرار گرفتن در نزدیکی شهر قدیمی ارجان و آثار به جای مانده از حمام و پلهای ارجان می‏تواند عامل مهمی در جذب گردشگر باشد.

 

مجموعه فرهنگی، تفریحی و ورزشی خارستان

این مجموعه در شمال غربی بهبهان، در 3 کیلومتری جاده بهبهان- اهواز، جنب سنگ شکن گلستانی‏منش واقع است و فاز اول آن با وسعت 25 هکتار توسط شهرداری در کنار رودخانه مارون احداث شده است. نمای کلی این مجموعه بیضی شکل است و بیشه‏های طبیعی از انواع گون در مرکز آن قرار دارد و جاده آسفالتی اطراف این بیشه‏ها کشیده شده است. در ضلع شرقی آن دو راه فرعی وجود دارد که اولین راه به دریاچه که با وسعت 5/1 هکتار ساخته شده و بزرگترین دریاچه مصنوعی استان خوزستان می‏باشد و دارای امکانات قایق سواری است و دومین راه به چهار قلعه زمین فوتبال و والیبال ساحلی ( هر کدام 2 قطعه ) ختم می‏شود. ضلع غربی مجموعه موازی با رودخانه مارون است و میان رودخانه و پارک یک جاده ساحلی به طول 1100 متر کشیده شده است که در کناره آن، تعداد 140 سکو دایره‏ای شکل جهت استفاده خانواده‏ها ساخته شده است. امتداد این سکوها به بیشه‏ای زیبا و طبیعی ختم می‏شود که همچنان دست‏نخورده باقی مانده است.
در قسمت جنوب غربی پارک پیست دوچرخه‏سواری به وسعت یک هکتار ساخته شده است.
برنامه‏های در نظر گرفته شده برای این مجموعه طی سه فاز اجرا می‏شود و تا کنون فاز اول آن اجرا شده است. که به طور کلی شامل احداث دریاچه، زمین فوتبال ساحلی (2 قطعه)، زمین والیبال ساحلی (2 قطعه)، پیست دوچرخه سواری و احداث 140 سکو و خیابان سازی بوده است و فاز دوم شامل ساحل سازی و احداث سکوی ماهیگیری است.  

نظرات شما عزیزان: